Definitions (by source)

Show all

  1. prep. (leniting), also ; for pronom. forms, etc. see Introduction, p. 29; in phrases, fá dhéoigh 33.11, 50.21; fá dhó 43.4; fá fhēl Mīchīl 43.5; fó chéudōir 43.3, 44.2;  fó leith 4.18, 10.8, 45.15; f’ad chomhair 5.20
  2. see deara

Aibidil Gaoidheilge & Caiticiosma: Seaán Ó Cearnaigh's Irish primer of religion, published in 1571. Editor: Brian Ó Cuív.

rfh., 22, 31, 66, 132, 175, 203, 217, fa, 2471, 3976, 5370, 6121, 6405, 6513, 6260, 6629, fo (le leath), 236, 6630, (le -raor), 5497, (le leath), 564, 1933, 2344; atá fúd, that you intend, 1776; má bheanann faoi, if he pauses, quietly reposes (féach Foclóir an Phluincéadaigh, s.v. acquiesco), 360; féach freisin gorta agus muirn.

Scáthán Shacramuinte na hAithridhe. Author: Aodh Mac Aingil. Editor: Cainneach Ó Maonaigh O.F.M.

  1. prep., under, about, concerning, etc.; with pronom. elements, fúm, 4226; faoi, 1524; fúithe, 1679; fúinn, 8033; fútha, 1164 (fúthaibh 2270, 2374); with def. art. fán, 1001, fána, 5698; with poss., fám, 2145; fád, 7867; fána, 40, 1576, 3067; fánar, 5591; but fá seach, 18, etc.; with rel. fá, 232, 485, 4321; with rel.+cop. fána, 1132; fár, 2800;--[A] of space: 1. ‘under, beneath, below,’ etc.; ar foluamhain faoi, 2559; cuirid a sróna faoi, 3906; fundaimeint...fúithe, 1679; fúinn, ‘infra nos,’ 8033; clocha...fúthaibh, 2270; angcaire...do léigean fúthaibh, 2374; ar na fodhaoinidh bhíos fúthaibh, 9526; fá aingeal, ‘below (the rank of) an angel,’ 1100; fá Dhia, 6340; an biadh do chongbháil fána chlí, ‘in his stomach,’ 1576; fágbhaid fá úir é, 970; fá mhuing na Mara Ruaidhe, 3133; fán uisge, 6980; fá neamh, ‘sub caelo,’ 2088; fád lorg, ‘sub tua vestigia,’ 7867; fá láimh chlí, fá dheas-láimh, ‘on the left, on the right hand,’ 9891-4; fá chrann, 2477; fá bhun an chroinn, 2478; fá tharr chroinn, 9000; dol fá dhaingean, ‘to go to a place of security,’ 2347;--‘against’: do-bheir craos-ruathar fútha, 1164; foruathar...fá árusaibh, 2315; buailtear an long fá charraig, ‘is dashed against a rock,’ 3758; buailtear speal an bháis faoi, 3803;-- 2. ethically: i gcumhgach fá chlaoin-bhreith,  4094; ní thig fá bhreitheamhnas, ‘in iudicium non venit,’ 1647; fágbhaim fá bhreathnughadh, ‘I leave it to the decision of,’ 5002; fá bhrod bhrosduighthe, ‘beneath the stimulating goad,’ 1875; fá chuing umhlachta, 2282; réna shiansadhaibh do chur fána chumhachtaibh féin, ‘subdere suas passiones sibi,’ 8030; fána dhícheall, ‘to the best of his ability,’ 2017, 3067; fá dhoilbh-cheó dubhailceadh, 739; bheith fá éagcomhlann, ‘to be oppressed,’ 6103; go gcuireann...fá ghreim é, ‘lays hold of it,’ 2407; bheith fá inghreim, 6108; fá imshníomh 7 fá éadtualang, 2740; fá leattrom péine p., 4775; fá leigheas, ‘sub medicamento,’ 8190; fá phíoráideacht an pheacaidh, 2165; fá tháir 7 fá tharcuisne, 895, 9891; fá theas na teineadh, 6416;--3. ‘into, among, throughout’: ‘fán gcoill, 1001; toidheacht fá lubhghort, 9446; do sgaoilfidhe fá sluaghaib, 3122; do bhríogh laibhín L...faoi, of the leaven being mixed ‘through it,’ 8981; fá lár, ‘against the ground’ 5578-86;--4. in advbl. phrase, fá dheireadh, ‘at last,’ 447; fá dheóidh, 426; fá leith, ‘apart, separately,’ 9152; cf. fá seach, 18, 1589, 1666;--and in forming multiplicatives: fá dhó, 9023; fá thrí, 1585; fá sheacht, 1820;--5. fá chomhair, ‘in front of, awaiting, ‘4450;--6. ‘aroun’ (= um): coróin fána cheann, 40; biosóir fána chneas, 4216; duine fá mbíd an dá gheíbheann úd do bhí fá Pheadar, 7542; fá bhrághaid, 7549 [B] of time: fá aimsir chinnte, ‘by a fixed time,’ p.160; ón tráth fár dhearbh lais, 2800 [C] of cause: 1. is dona hadhbharaibh fá ndearna sé sin, 232; is é fáth fá séanaid, 4321; créad fá, ‘why,’ 485, 603, etc.--;2. ‘with a view to,’ ‘in respect of,’: a himpidhe do chur...fá gach ní do dhul i nglóir do Dhia, 34; fá shaor-dháil do thabhairt dó, 4496; tuilleamh fá thoidheacht, ‘a reward for coming,’ 259; loim-dhiúltadh fá dhol ar cuireadh, 7555; moill fá thilleadh, 8072; ’na gcuibhreann fá thoirthibh, ‘sharing the fruits with them,’ 3442; fán meas, 3451; fán bhféar, 3464;--used variously, after expressions of ‘complaint (un-)concern, desire, fear, sorrow,’ etc,: doilgheasach fá imirce do dhéanamh, 2722; doilgheas fá thoidheacht, 2740; doirbh fá thoil nDé do choimhlíonadh, 8593; eagla fá thuitim, 3520; fána thoil do shárughadh, 3486; fonn fá bhás d’fhagháil, 6058; gearán fán míghníomh sin, 5491; seachmallach fá shláinte, 7805;--4. after words denoting ‘mockery’: fanámhad fá Naoi, 8420; fochuidbheadh fúm, 4226; f. fá Dhia, 9031;--5. idiomatically after droch-fhuadar, q.v.: an t-ógán agá mbí d. faoi, 5315; cf. the phr. a bhara fá, ‘its expectation to be under one’ = ‘to expect, intend,’ 114, 6256; in some cases the simple fá sufficing: nach raibhe faoi, 1524; an comhruathar do bhí fá Dhia do thabhairt, ‘the destruction which God purposed bringing,’ 6057;--often prefixed to mar, ‘as,’ 2837, 4532. See mar
  2. pret. of copula: see Grammatical Introduction

Trí Bior-Ghaoithe an Bháis: The Three Shafts of Death. Author: Geoffrey Keating. Editor: Osborn Bergin.